DÜNYANIN ŞEKLİ ve SONUÇLARI

DÜNYANIN ŞEKLİ ve SONUÇLARI
YER’İN ŞEKLİ
Yer’in
şeklinin oluşmasında yerçekimi ve merkezkaç kuvvetinin yanında, yer
yapısını oluşturan çeşitli özelliklere sahip maddelerin de etkisi
vardır. Yer’in deniz yüzeyinden yüksekte olan kısımlarının atılması ve
denizden alçak olan çukurların dikkate alınmaması ile meydana gelen bu
şekle Geoid (yerimsi) denir.

Geoid şeklinin temel özelliği; Ekvator’da şişkin kutuplardan basık, ancak genel anlamda yuvarlak olmasıdır.
Dünya’nın
Ekvator çevresinde şişkin, kutuplarda basık olması, Dünya’nın ekseni
çevresinde dönmesinden kaynaklanan koriolis kuvvetinin sonucudur.
Yer’in Geoid Şeklinin Doğurduğu Sonuçlar:
Yer’in
Ekvator çevresinden şişkin kutuplardan basık olmasının doğurduğu en
belirgin sonuçlar; kutup yarıçapının Ekvator yarıçapından kısa olması,
Ekvator’un çevre uzunluğunun herhangi bir tam meridyenden daha uzun
olması ve yerçekiminin kutuplarda Ekvator’dan daha fazla olmasıdır.
Bunun dışındaki sonuçlar genel anlamda yerin yuvarlak bir şekle sahip
olmasından kaynaklanmaktadır. Bu sonuçları şöyle sıralayabiliriz:


Dünya’nın
dönüş hızı (çizgisel hız) kutuplara doğru azalır. Ekvatorda bulunan bir
nokta saatte 1670 km hız yaparken, kutup noktalarında bu hız sıfırdır.
Paraleller Yer’in geoid şeklinden dolayı çemberdirler.
Bir noktadan başlayarak hep aynı yönde ilerleyen bir hareketli, tekrar başladığı noktaya gelir.
Paralel dairelerin çevre uzunlukları Ekvator’dan kutuplara doğru kısalır.
Meridyenler arasındaki uzaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır ve bütün meridyenler kutuplarda birleşir.
Harita yapımı esnasında Dünya üzerindeki kara ve denizlerin boyutlarında bozulmalar olur.
Atmosfer’in kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
Yerden yükseldikçe görülen alan genişler.
Dünya’nın her zaman yarısı aydınlık yarısı karanlık olur.
Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvator’dan kutuplara doğru daralır. Bun nedenle:
Sıcaklıklar Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.
Sıcaklık ve iklim kuşakları oluşmuştur.
Doğal bitki örtüsü, tarım ürünleri ve hayvan türleri kuşaklara ayrılmaktadır.
Buzul
alt sınırı ile orman, tarım, yerleşme ve doğal bitki örtüsü üst sınırı
kutuplara doğru gidildikçe deniz seviyesine yaklaşmıştır.

Herhangi
bir olayın Ekvator’la kutuplar arasında değişkenlik göstermesinin temel
nedeni Yer’in şeklinin Geoid olmasıdır. Buna enlem etkisi denir.